Ankara Sinema Derneği tarafından T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın katkılarıyla düzenlenen Gezici Festival, bu yıl seyircisini, usta yönetmen Reha Erdem rehberliğinde, sinema sanatının görkemli geçmişinde bir yolculuğa davet ediyor. 22. Gezici Festival için seçtiği beş filmi “Sinemanın Altın Çağı” başlığı ile derleyen Erdem, seçtiği filmleri, “zihin açıcı ustalıkları, verecekleri benzersiz hazları, duyuracakları heyecanları hatırlatma arzusuyla oluşmuş bir öneri” şeklinde özetliyor.
REHA ERDEM İLE SİNEMANIN “ALTIN ÇAĞI”
Gezici Festival, 22. yılında da izleyicisinin merakla beklediği sürprizlerini sürdürüyor. Önceki yıllarda Zeki Demirkubuz, Tuncel Kurtiz, Barış Bıçakçı, Murathan Mungan gibi usta sanatçıların seçtikleri filmleri sinemaseverlerle buluşturan Gezici Festival, bu yıl da, Reha Erdem’in seçtikleriyle sinemaseverlerin karşısına çıkacak.
Erdem’in 1940, 50 ve 60’lı yıllardan yaptığı seçkisinde, geçmişten günümüze ayna tutan beş klasik yer alıyor: Tehlikeli Fısıltı (Children’s Hour; yönetmen William Wyler, 1961), Sessizlik (The Silence; yönetmen Ingmar Bergman, 1963), Ox-Bow Olayı (The Ox-Bow-Incident; yönetmen William Wellman, 1943), Yankesici (Pickpocket; yönetmen Robert Bresson, 1959), Stromboli (yönetmen Roberto Rosselini, 1950).
“SİNEMANIN ALTIN ÇAĞI, YENİLENMENİN TEK UMUDU”
Erdem’in seçkisi, sinemanın geçmişini tanımak ve tadına varmak için yapılan bir çağrı aynı zamanda. “Sinema sanatının çok muhteşem bir geçmişi var. Sinemanın geçmişini tanımadan, o geçmişin tadına varmadan, bugünkü filmleri değerlendirmenin imkanı yok” diyen Erdem, “Sinemanın Altın Çağı” başlığı altındaki seçkisini anlatırken “Eski” ile “Klasik” kavramları arasındaki büyük farka vurgu yapıyor. Gezici Festival izleyicisi için seçtiği filmler aracılığı ile klasik filmlerin aslında eskimediğini, bize yeni ufuklar açmaya devam ettiğini hatırlatan Erdem, şunları söylüyor:
“Ta 20. yüzyıl başlarında yapılmış bir Mondrian tablosuna “eski” diyememe nedenimiz hâlâ bütün yenilikçiliğiyle karşımızda duruyor olması, ya da bir Platonov romanına “eski roman” diyemememiz şu anki edebiyatta bile rastlanmayacak tazelikte ufuklar açması değil mi? Peki filmlere neden çok kolay ‘eski film’ diyebiliyoruz. Sinemayı sadece gündelik hayatın gerçekçi-sosyolojik yansıması olarak piyasaya sürülmüş, son kullanım tarihli ürün-filmlerden ibaret sandığımızdan, bu geçmişi yok sayıyoruz. Bir Chaplin filminin, bir Hawks, bir Naruse, bir Keaton, bir Mankiewicz, bir Sirk, bir Von Stroheim, bir Ray, bir Browning… filminin zihin açıcı ustalıklarını, verecekleri benzersiz hazları, duyuracakları heyecanları hatırlatma arzusuyla oluşmuş bir öneri bu seçki. Sinemanın altın çağı, sinemada yenilenmenin tek umudu!”
ESKİMEYECEK 5 FİLM
Reha Erdem’in “asla eskimeyen” beş seçkisi; onlarca yıl önce çekilmiş olmalarına rağmen, konuları, işlenişleri, hissettirip, düşündürdükleri ile bugünün izleyicisi için neden birer klasik olduklarını açıklıyor.
İlk film, Türkçe’ye “Tehlikeli Fısıltı” ismiyle çevrilmiş 1961 yapımı Children’s Hour. Filmde, toplumsal baskılar, sosyal linç gibi kavramlar irdeleniyor. Audrey Hepburn ve Shirly MacLaine’in başrollerini paylaştığı film, aynı zamanda queer sinemanın ilk örneklerinden sayılıyor. Filmde, çok iyi arkadaş olan Karen ile Martha, varlıklı ailelerin çocuklarının gittiği okulda yöneticilik yapmaktadır. Bir süre sonra iki kadın arasında lezbiyen ilişki olduğuna dair dedikodular yayılır. Öğrencilerin velileri büyük tepki gösterirken, olay mahkemeye kadar gider. Film, toplum baskısının, bireyler üzerindeki ölüme kadar gidebilecek acımasız etkisine vurgu yapıyor.
Erdem’in seçtiği bir diğer film, Sessizlik (The Silence) ise sinema tarihinde insanlar arası iletişimsizlik üzerine çekilmiş en nitelikli ve değerli filmlerinden biri olarak tanınıyor. Hemen hemen tüm filmlerinde iletişimsizlik ve yalnızlık temalarını irdeleyen, İsveçli dünyaca ünlü yönetmen Ingmar Bergman, bu filminde ise kardeşler arası ilişkiye odaklanıyor. Film, birbirini sevmeyen iki kız kardeşin, eve dönüş yolculuğu gibi kısa bir zaman diliminde, kendi kendilerini sorgulamalarını, son derece kısıtlı bir diyaloğa dayanarak anlatıyor. 1963 yapımı siyah beyaz film Bergman’ın Oda Üçlemesi’nin ikinci ayağı.
1943 yapımı Ox-Bow Olayı (The Ox-Bow Incident), idam cezası, adalet ve vicdan ekseninde dönen konusuyla günümüzün güncel tartışmalarına gönderme yapıyor. Filmde olaylar, Nevada’daki çiftliklerden birinde işlenen cinayetle başlar. Cinayetten sonra maktülün arkadaşları intikam için katilin peşine düşerler ve üç kişiyi yakalayıp, onları hemen öldürmek isterler. Henry Fonda’nın başrolünü oynadığı film, Western tutkunlarının da not alması gereken yapıtlardan biri. 16. Akademi Ödüllerinde, “En İyi Görüntü” Oskar ödülünü Casablanca’ya kaptırsa da, 1998 yılında Kongre Kütüphanesi tarafından, ABD Ulusal Film Sicili’nde “Kültürel olarak, tarihsel olarak ya da estetik olarak önemli” olması nedeniyle koruma altına alındı.
Sıradaki film, Yankesici (The Pickpocket), ilhamını Dostoyevski’den alan en başarılı filmler arasında yer alıyor. Robert Bresson imzalı 1959 yapımı filmin ana karakteri Michel, Dostoyevski’nin iki karakterinin, Raskolnikov ve “Yeraltından Notlar” romanındaki ana karakterin füzyonu gibidir. Michel, Raskolnikov gibi, çalma eyleminin, eğer iyi bir amaç uğruna ise, insanların yararına olduğunu söyler. Bununla birlikte Raskalnikov şiddetli bir ızdırap içerisindeyken, Michel hissizdir. Yankesici, bir suç filmi değil, insanın iç dünyasının işlendiği, yalnızlık duygusu ile birlikte ahlaki sorgulanışın filmidir.
Son film ise, Roberto Rossellini’nin yeni gerçekçi bakış açısı ile savaş sonrası kederi anlatan Stromboli’si. Filmde, Litvanyalı savaş mültecisi Karin toplama kampına yerleştirilir. Ümitsizlik içinde buradan kurtulmayı isteyen Karin’in önünde pek fazla seçeneği yoktur. Böylece ıssız Stromboli adasında yaşayan balıkçı Antonio’nun evlenme teklifini kabul eder. Ne var ki, bir süre sonra adadaki hayatın toplama kampından çok da farklı olmadığını görecektir. Adada bir yabancıdır, hem halk hem de doğa ona düşmandır sanki. Karin’in sıkıntısı, adadaki volkanın patlama belirtileri göstermesiyle tam bir dehşete dönüşür. Film, volkan patlaması sonrası Stromboli’nin boşaltılma anını da yansıtmasıyla belgesel niteliği de taşıyor.
ERDEM’İN ÖDÜLLÜ FİLMİ DE GEZİCİ’DE
Diğer yandan Gezici Festival, Reha Erdem’in, Venedik Film Festivali’nin Ufuklar bölümünde Jüri Özel Ödülü’nü kazanan Koca Dünya filmini de bu yıl seyirciyle buluşturuyor. Koca Dünya, yetimhanede büyüyen Ali ve Zuhal isimli iki çocuğun sığındıkları ormandaki yaşamına odaklanıyor. Reha Erdem, filmin 8 Eylül’deki gösteriminin ardından İtalyanca yayın yapan Fred Film Radio’ya yaptığı açıklamada, filmdeki karakterlerin bir ormana sığınmasının metafor olup olmadığı sorusuna yanıt verirken, “Metafor çok sevmiyorum. Orman sığınacak bir yerdir ama bugün dünyada saklanabilecek bir orman bile yok. O anlamda metafor değil, gerçek” demişti.
Ankara Sinema Derneği tarafından T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın katkılarıyla düzenlenen Gezici Festival, 22’nci yılında sinemaseverleri asırlık bir yolculuğa çıkararak, uluslararası arşivlerden henüz gün yüzüne çıkmamış bir Osmanlı İmparatorluğu ile tanıştıracak. Osmanlı topraklarını ziyaret eden yabancılar tarafından 1918-1926 yılları arasında çekilmiş bu filmler, Çanakkale Savaşı’ndan, İstanbul sokaklarında gördükleri kamerayı, peçelerini açarak selamlayan Osmanlı kadınlarına varıncaya kadar, görünmeyen Osmanlı’yı beyazperdeye yansıtacak.
Sinema tarihi yazımı başladığında İmparatorluk çoktan çökmüştü. Bu anlamda, sinema literatüründe, “Osmanlı Sinema Tarihi” bulunmuyor. Ancak 1895’te ortaya çıkan sinematografi, imparatorluğun farklı bölgelerine hızla yayıldı. Bir yanda halka açık gösteriler düzenlenirken, diğer yanda farklı yerlerden farklı bağlantılarla gelen değişik ilgi alanlarına sahip kameramanlar, bölgede seyahat etmeye, film çekimleri ve gösterimleri yapmaya başladılar. Sinemanın bu ilk döneminde filmler, izleyenlere hikaye anlatmak yerine olağanüstü şeyler gösterme gayretindeydi. Kaydedilmeye değer, izleyicinin merakını uyandırabilecek her görüntü filme çekilir ve tüm dünyada gösterilirdi. Bu dönemde sinema panayır geleneğiyle birlikte eğlence dünyasında büyük bir yenilikti ve otomobil, uçak gibi dönemin diğer icatları kadar heyecan verici ve hayret uyandırıcıydı. İllüstrasyonlu bir kitap okumak (örneğin Pierre Loti ya da Edmondo de Amicis’in İstanbul’u anlatan kitabı) ya da bir arkadaştan renkli bir kartpostal almak mümkün olsa da, kentleri sanki insan orayı ziyaret ediyormuş gibi gösteren filmlerin yeri bambaşkaydı. Teknelerden ya da tramvaylardan çekilen görüntüler, kent içinde yapılan gezintileri anımsatıyordu. Bu görüntülerde muazzam binaların yanı sıra, dolaşan insanları ve uçan kuşları da görmek mümkündü.
Hareketli görüntünün sahip olduğu yüksek potansiyel, kısa zamanda daha iyi anlaşıldı. Artık görüntü, olayları belgelemek, belli bir atmosfer yaratmak ve hatta kamuoyunu etkilemek ve manipüle etmek için kullanılabilirdi. Uluslararası çatışmaların tırmanıp Birinci Dünya Savaşı’nın çıkmasıyla tüm dünyayı dolaşan haber filmleri sinemalarda düzenli olarak gösterilmeye başlandı. Pek çok ordu, görsel kimliğini yaratmak için sinematografiye sarıldı. İngiltere ve Fransa ordularının, Gelibolu’da çektiği görüntüler de tarihe not düştü.
Yılın sinema olayı Toni Erdmann da 22’nci Gezici Festival’de. Yönetmen Maren Ade’nin Cannes’da ilk gösterimini yaptığından bu yana çok ses getiren bu filmi, 2016 Fipresci Ödülü sahibi ve Almanya’nın bu yılki Oscar adayı. Film, yaşlı müzik öğretmeni Winfried’in büyük bir şirkette çalışan işkolik kızı Ines’le yakınlaşmak ve onu değiştirmek için gösterdiği çabaları anlatıyor. Mayıs ayından bu yana uzun festival yolculuğuna devam eden film, izleyiciyi yer yer kahkalara boğan bir komediye dönüşüyor.
Brezilyalı yönetmen Kleber Mendonça Filho’nun Cannes Film Festivali’nde yarışan filmi Aquarius ise kentsel dönüşümün vurduğu evini yıktırmamakta kararlı Clara’nın mücadelesini konu ediniyor. Clara’nın savaşına, eski anıları, bu anılara eşlik eden müzikler ve eski aşkları eşlik ediyor.
Festivalin animasyon ve vampir öyküleri sevenlere bu yıl bir hediyesi var: Seul İstasyonu (Seoul Station). Koreli yönetmen Sang-ho Yeon’un yakın zamanda izleyiciyle buluşan filmi Train to Busan’ın önbölümü olarak gerçekleştirdiği bu animasyon, Seul’de bir vampir salgınının başlamasıyla gelişen olaylar üzerine kurulu. Yönetmenin ilk filmi King of Pigs de Gezici Festival’de gösterilmişti.
Bu özel gösterimde izleyiciyle buluşacak film “Abbas Kiarostami ile 76 dakika ve 15 saniye (76 Minutes and 15 seconds with Abbas Kiarostami) ismini taşıyor. Film, Kiarostami’nin çalışma ortağı ve yakın arkadaşı, görüntü yönetmeni Seyfullah Samadian imzalı. Samadian, on yılı aşkın bir süre boyunca, dostu Kiorastami’nin farklı evrelerini filme almış. Kiarostami’nin ölümünün ardından bu zengin arşivin içinden, fotoğraf gezilerinden, dostlarıyla paylaştığı özel anlara kadar, 76 dakikalık büyüleyici bir özet çıkarmış. Şiirsel diyalogları, belgesel tarzı hikaye anlatımı ile öne çıkan İranlı yönetmenin çok yönlü bir sanatçı ve insan olarak portresi, Gezici Festival’de ücretsiz olarak izleyiciyle buluşacak.
“Türkiye 2016” bölümünde, beyazperdeye yansıyacak filmlerden biri, ilk gösteriminin yapıldığı Cannes Film Festivali’nden ödülle dönen Albüm. Dünya festivallerinde yolculuğu devam eden Albüm, yönetmeni Mehmet Can Mertoğlu’nun ilk uzun metrajlı filmi. Çocuk evlat edinen bir çiftin yaşadıklarını konu alan film, sinemamızda nadir görülen absürd tarzıyla, Türkiye Sineması’nın en yenilikçi yönetmenlerinden birini müjdeliyor.
Ve bol ödüllü bir film daha “Türkiye 2016”da. Soner Caner ve Barış Kaya’nın yönetmenliğini yaptığı Rauf, ilk gösteriminin yapıldığı Berlin Film Festivali’nden bu yana çeşitli festivallerde 18 ödül aldı. Savaşın gölgesinde yaşayan küçük Rauf’un saf aşkını odağa alan film, güçlü sinematografisi ve amatör oyuncularının başarısıyla göz dolduruyor.
Dünya ve Türkiye sinemasının klasiklerini, en seçkin örneklerini ve bol ödüllü yeni filmlerini 22 yıldır sinemaseverlerle buluşturan Gezici Festival, “Güncel Sanat”ın da büyük destekçisi olmayı sürdürüyor. Londra’nın köklü sanat kurumu Whitechapel Gallery öncülüğünde başlayan Artists’ Film International tarafından bu yıl davet alan nadir sanatçılardan Zeyno Pekünlü, “Yeşilçam’dan Youtube’a Erkeklik Halleri” ile Gezici Festival’e katılacak.
Zeyno Pekünlü, Yeşilçam melodramları ve YouTube’dan topladığı “How to..?” kliplerinin kolaj çalışmasıyla oluşturduğu “Yeşilçam’dan YouTube’a Erkeklik Halleri” isimli bölümle Gezici Festival’e katılacak.
Zeyno Pekünlü’nün gerçekleştireceği atölye çalışması 27 Kasım Pazar günü, Çağdaş Sanatlar Merkezi’nde katılımcılarını bekliyor.
